“Belirlenmiş 20 Yayınevinin Faaliyetleri İle Sınırlanmış Olarak Ülkemizde Bu Yıl Yayımlanan Kitaplar İçinde Kapak Tasarımlarını Hiç Beğenmediklerim Ve Beğendiklerim” adlı dosyamı şöyle arz edeyim.
1. Fikir, Planlama ve Hazırlama aşaması şöyle:
Bugün (belki sonraki bir iki gün) için şöyle bir etkinlik üreteyim, dedim. 2021’de ülkemizde yayımlanmış kitaplar içinde (içeriğinden bağımsız olarak) kapak tasarımlarını beğendiklerimi ve hiç beğenmediklerimi –örnek niyetine- paylaşmak istiyorum.
Örneklemi şöyle seçeyim istedim: Önce popüler bir kitap satış sitesinde “Sizin İçin Seçtiğimiz Kitaplar” bölümünde “Edebiyat” kategorisinde ilk 5 sayfayı kaplayan kitapların yayınevlerini kaydedeceğim. En çok kitabına yer verilen 20 yayınevinin son 10 kitabını dikkate alacağım.
Toplamda 200 kitap içinden en başarılı ve en başarısız bulduğum kapaklara sahip 10 kitabı burada paylaşacağım. Sebeplerini de belirterek. Belki böylece kendi çapaklı, zavallı, kusurlu ölçütlerimi de tanıtmış olurum. Belki ilgili yayınevlerine de vaziyeti belirtirim!
…
Şimdi eleme aşaması için ilgili kitap satış sitesine baktım da bazı öneriler aşırı saçma geldi. Başka sitelerin benzer listelerine baktım, birkaç yayınevinin bu listelere hâkim olduğunu gördüm. Örneklemi seçerken epey zorlanacağa benziyorum. Biraz araştırayım.
…
Tamamdır. Tarama başlasın!
1) BABİL (Okuma Listeleri/13 Bölüm).
2) İDEFİX (Editörün Gör Dediği/Edebiyat/İlk 180 kitap)
3) PANDORA (Pandora’nın Seçimi/Roman Öykü/İlk 140 kitap)
4) AMAZON KİTAP (Yılın En Çok Beğenilen 250 Kitabı)
5) KİTAPYURDU (Biryudumkitap Seçkisi/İlk 250 Kitap)
…
Yayınevleri belirlendi: Can, YKY, İş Bankası Kültür Yayınları, Doğan Kitap, İletişim Yayınları, Kırmızı Kedi, İthaki, Alfa Yayınları, Everest, Metis Kitap, Dergah, Timaş, Sel Yayıncılık, Altın Kitaplar, Ötüken Neşriyat, Epsilon, Ayrıntı Yayınları, Pegasus Yayınları, Jaguar Kitap, Kolektif Kitap.
…
Beğendiğim ve beğenmediğim tasarımları nihayet belirledim. Aslında beğenmediğim onlarca/yüzlerce/binlerce tasarım var. Ben 10 taneye indirme zorunluluğundan en kötü bulduklarımı değil de farklı nedenlerle kötü bulduklarımı seçmeye çalıştım. Yine de 10’a indiremedim, 12’de kaldı!
Beğendiklerime gelirsem. Belirttiğim yayınevlerinin bu yılki kitaplarının oluşturduğu evrenin sınırları içinde değilse de belki şu seçtiklerimden daha çok beğeneceğim kapaklar mevcuttur diye düşünüyorum. “Her şeyiyle harika!” demesem de 10 adet de beğendiklerimden seçtim. Önce beğenmediklerimi, sonra beğendiklerimi, evvela kitap kapaklarına dair daha önce paylaştığım bir yazıyı yeniden paylaşacağım.
İLK BÖLÜM, plan ve hazırlık aşaması BİTTİ!
(2) KİTAP KAPAKLARI KONUSUNA OLAN BAKIŞIM
Uzun bir süredir çeşitli kitap kapağı tasarımlarına çatıyor, memnuniyetsizliğimi dile getirmeye çalışıyordum. Her şeyden 100 gr. anlamam gerekiyor ya bu mevzuda da bazı görüşlerimi madde madde belirtmek istiyorum. Tek doğrusu yok elbet bu işin, en azından benim yaklaşımım şöyle:
1. Kitap kapağı tasarımında, eğer bir illüstrasyon veya fotoğraf kullanılacaksa künyeye ilişkin yazıların -eserin, yazarın adı vs.- ve yayınevi logosunun kapakta yer kaplamaması uygun düşer. Çünkü çok özel haller dışında görselin gücünü ve güzelliğini azaltıyorlar. Şayet kullanılan dil kaligrafik yönden çarpıcı bir alfabeye sahip değilse ve/ya çok özel bir etki elde edilemeyecekse bundan kaçınmak yerinde olacaktır. Oysa günümüzdeki örneklerde yazılar görseli boğuyor veya sakatlıyor. Üstelik giderek daha büyük puntolarla kapağı talan ediyor!
2. Künye bilgileri, pekâlâ, kitabın sırt hattında ve iç sayfalarda gönül rahatlığıyla sunulabilir. Yeter ki kapak yüzlerine bulaştırılmasınlar. Hemen her örnekte sunuma çirkinlik katıyorlar. Zaten kullanılan font, renk, kapladığı alan ve belirtildiği yer çoğu örnekte bariz kötü.
3. Kitap kapaklarında yine “özel bir neden” söz konusu değilse karmaşık, yağlıboya resimlere özenmiş illüstrasyonların sırıttığını söylemeliyim. Arka planın mümkünse düz, tek renk tercih edilmesi, figürlerin sadeliği, mükemmellikten çok özgünlüğün öne çıkarılması daha uygun.
4. Kapaklarda sadece görselin olması kitabın plastik sanat penceresinden nereye denk düştüğünü görmek bakımından heyecan verici. Kitap tarif edilirken, tavsiye edilirken kapağına işaret edilmesi, “kapağında x olan kitap” denilmesi eserin kimliklenmesine boyut kazandıracaktır.
5. Kapaklarda künye bilgilerinin verilmesi, onunla birlikte kullanılan illüstrasyon veya fotoğrafın öne çıkmasına mani olan, bu görsel malzemenin estetik gizilini yok sayan, estetik bir açılım sunmasını baltalayan, şahsen alışkanlık üzere sürdürülen, anlamsız bir gelenek.
6. Kapaklarda künye bilgilerinin verilmesi, okurun merakını artıran, onun kitabın neliğini araştırmasını kolaylaştıran “kısa süreli belirsizlik” imkânını okura tanımamak demek.
7. Kitap kapaklarında kullanılacak görsel malzemenin özgün, o esere değgin hazırlanmış olması önemlidir. Bu, farklı sanat dalları arasındaki etkileşim ve birbirini yorumlama olanaklarını ortaya sermek demek. Birçok grafik sanatçısının, ayrıca, işler/aktif kılınması da demek.
8. Kapakta kitap/yazar isimlerinin –hele kocaman harflerle- verilmesi, sürekli “ben, ben, ben” demeden konuşamayan, her konuda kendi eşsiz (!) deneyimlerine atıfta bulunan narsisist insanları akla getirmektedir.
9. Kapaklarda şu şu yazarın, şu şu mühim sanat kişisinin ne dediği, hangi ödüllere sahip olunduğunun belirtilmesi aşırı çirkin bir kitap sunumu. Yayıncının zaten o kitabı yayınlanmaya değer gördüğü için yayınladığını bildiğimize göre niye kendi görüşüne güvenemediği sorgulanmalı.
10. Arka kapakta, bazen ön kapakta da karşımıza çıkan “çakılı” fiyat ibareleri. Yahu manyak mısınız, piyasa, ticaret kanunları para olmadan hiçbir şeyi düşünemiyor olabilir de bari siz yapmayın! Harici etiketlerle belirtilebilen bir şeyi ne diye kitabın teninde belirtiyorsunuz!
(3) SONUÇLAR 1: “HİÇ BEĞENMEDİKLERİM”
Ülkemizde bu yıl yayımlanan kitaplar içinde kapak tasarımlarını “Hiç Beğenmediklerim”den sadece 12 tanesini sunacağım.
(1) Hedef kitlenin tav olacağının varsayıldığı her şeyi kapak alanında belirtmeyi/göstermeyi amaçlayan, “içi boş” referans yazılarına yer veren, merak uyandıracağına inanılan bir soruya ve/ya adrenalini uyaran fantastik bir görsele güvenen, deyim yerindeyse “ilgisizlik” adındaki düşmana karşı plansız, silahsız, sakinlikten uzak eline ne geçerse fırlatma yollu bir tutum sergileyen zevksizlik:
2) Ya kitabın kapak alanının ölçülerini unutup yüksek bir dikkat yatırımı umarak “harika” detayların yakalanabileceğini sanan ya da karmaşık bir örgü yahut çok parçalı bir yerleştirme sayesinde “derinlik”, “çok boyutluluk”, “doluluk” vs. izlenimi uyandırmaya çalışan tüm bu yığmacı/çoğaltmacı tavrı nedeniyle “her şeyi aynı anda söylemek isterken hiçbir şey söyleyemeyen ağızlara” benzeyenler:
3) Hem kullanılan imgelerin zavallılığında hem de görsel ve yazı unsurlarının alana çirkin yerleştirilmesinde ortaklaşanlar. “Bakın, kitapta ‘evrensel’ bir kadın anlatılıyor.” denilerek alttan üstten kırpılmış kadın sureti, cinsiyetçi/türcü “yılan” klişesi, “çocuklarının ellerinden tutmuş eşler.” Hepsi de yaratıcılık bakımından pek yoksul çalışmalar. Yerleştirmeler ayrıca tuhaf. Görseli köşeye sıkıştıran da var, ezmek için figürün başına harflerle basan da!
4) Yazıya şekil/resimsellik vermeye çalışanlar. İyi bir terziyle çalışılırsa bedene uygun şekilde kesilip dikilebilir harf harfine uzuvlarınızı saran, yazı kumaşlı bir takım elbisenizin olması işten değil! Peki, önünde dantelden engelleri bile büyük bir kıvraklıkla aşma yeteneğine sahip, yol olduğu kadar araç da olan, ara vermeden varışa ilerleyen “yazıdan yolcu olma” fikrine ne dersiniz?
5) Okura “alık” muamelesi yapanlar. İlki bir meta-okumaya işaret eder gibi dursa da hazırlanmış görselle sadece kitapta söyleşilenlerin birer “yazar” olduğunu gösterip eserin adının altını üst üste çizmekten delen bir tasarımken ikincisi “kitsch” olmayı fazlasıyla hak eden “5” vurgusuyla zihnimizi tokatlayan, daha metni görmeden açık elin kerametiyle bizi hakikate iten bir kapak harikası!
Notlar:
1. Yeni yıla girerken –belki- “tat kaçırırım” diye bu bölümde kapaklarını paylaştığım kitapların yayınevlerinin hesaplarını belirtmedim.
2. Niye siyah arka plan: Kapaklar yan yana büyük renk-biçim kargaşası yaratıyor, bir nebze “barış” atmosferi sağlamak için!
3. . Bu tasarımları sevenler elbette olabilir, kimsenin beğenisini zorla değiştirme niyetim yok. Hem niye, nasıl olsun!
4. Bahsi geçen kitapların metinleri harika metinler olabilir, burada metinlerle ilgilenmiyorum.
5. Bu kitapları kapaklarını yermek isterken tanıtmış da oldum!
(4) SONUÇLAR 2: “BEĞENDİKLERİM”
Ülkemizde bu yıl yayımlanan kitaplar içinde kapak tasarımlarını “Beğendiklerim”den sadece 10 tanesini sunacağım.
1) Ana grafik ögelerin, noktanın ve çizginin, minimalist bir yaklaşımla, bazı tekrarlar, ton değişimleri ile yetinilerek özgün birer imgeye (hatta oradan da kavrama?) dönüştürülmesinin iyi örnekleri bunlar. Acaba yuvarlaklar birer güneş mi, yoksa semenderin benekli kuyruğu mu? Acaba çizgiler sinir ağları mı, mevcuttan çıkıp başka biçimlere dönüşme arzusu mu? Düşünmesi bedava!
“Semenderlerle Savaş”, Kapak tasarım: Orsolya Bercsek (Jaguar Yayınları),
“Avare Düşünceler”, Kapak Görseli: Gavin Worth, “And Light Fell On Her Face Through Heavy Darkness”, tel heykel, Kapak Uygulama: Aslı Sezer (Sel Yayıncılık).
2) Karanın en kara halinin örnekleri. Sırasıyla amorf (belki de çok biçimli) lekeleri ve iki insanın silüetini kullanan, sınır ihlallerine, yorumlama hatalarına açık, yanılmayı, hayal kurmayı teşvik eden resimlemeler. İlkinin alanda yarattığı karmaşa göz alıcı. Kontrasttan, ikiliklerden zarifçe el alıyor. Dağılım da, yazı-görsel dengesi de başarılı. İkincisi bir sarılmayı gösteriyor, birçok şeyi saklayarak. Şefkat de çıkabilir içinden hainlik de! Tonların dengesi, figürün ve yazının alandaki hacimleri gayet uygun.
“Sessizlik Zamanı”, Kapak Tasarımı: Aslı Sezer (Sel Yayınları).
“Manuela Adlı Kız”, Kapak İllüstrasyonu: Berat Pekmezci (Ayrıntı Yayınları).
3) Bu üç çalışmanın birbirinden farklı erdemleri elbette var, ancak onları bir araya getirme nedenim renk kullanımı. 2-3 renkle, renkleri alanda yer tutan ögelerde oldukça dengeli kullanarak “Özenli bir çalışmayla karşı karşıyayım.” hissi yaratan, sadeliğe önem veren tasarımlar. Başka bir ortak özellikleri doğa ile ilişkili figürleri “az malzeme” ile düşüncenin huzuruna sunmaları. Güneş, kalp gibi unsurlar hayvan figürlerine ironi ruhu ekliyor. Ağacı ve suratı yuvarlaksı, belirsiz bir figürde bir araya getiriş de –şahsen- etkileyici.
“Bu Senin Devrimin”, Grafiker: Kardelen Akçam (Everest Kitap),
“Ağaçtaki Kız”, Kapak: Seda Mit, (İletişim Yayınları),
“Bir Yarasa Bir Kıza Âşık Oldu”, Kapak Tasarım: Hamdi Akçay, Recep Yelek (İthaki Yayınları).
4) Buradaki üç tasarım da oldukça yaratıcı, okurda eseri hemen edinme ve okuma merakı oluşturacak kudrette. İlki fotoğrafla resmin pek keyifli buluşmalarından biri, ortaya çıkan imgenin kitabın adıyla güçlü bir örtüşücülüğü var. İkincideki minimalizm birçok “küçük sorun/gizleme” ilişkisini akla getiriyor. Üçüncüdeki gelecek ile geçmiş karşılaşmasını imleyen bakışma soğuk ve sıcak tonlar arasında güçlü bir gerilim yaratıyor. Buzul mavinin alan hâkimiyeti minik bir kızılla yok olmak üzere!
“Sol: Evin Reddi”, Kapak Tasarımı: Emine Bora (Metis Yayınları),
“Mürekkep Lekesi”, Kapak: Natalia Suvorova (Jaguar Yayınları),
“Geleceğin Tarihleri”, Kapak Tasarımı: Emine Bora (Metis Yayınları).
hazırlanış ve ilk sunuş tarihi (X’te @sorkafka): 31 Aralık 2021
yeniden düzenlenme Tarihi: 22 Ocak 2025
çizim: Aykut Sağır
Diğer Yazılar
bir gönül meselesi
abis
sökülme
Get the App
