Filmin Boyu ve İşlevi I – Fakir Olmakla Cüce Olmak Aynı Şeydir: Big Bang

Uzun metrajlı filmle kısa metrajlı filmi ‘şeffaflık’ üzerinden her tartma girişimimde uzun metrajlı filmin başarılı bir yalancı olduğu, kısa metrajlı filmin ise başarısız bir yalancı olduğu sonucuna vardım. Uzun metrajlı film, içinden çıktığı toplumun sosyo-kültürel ahvalinin ya da en azından bir parçası olduğu sektör koşullarının ne kadar iyi olduğunu ifade ederken kısa film bunların ne kadar kötü olduğunu ‘gösterir’. Bu yüzden kısa film, hem araştırmacılar için hem de genel izleyici kitlesi için oldukça önemli ‘anlam ve anlama potansiyeli’ne sahiptir.

Kısa film üretiminde pek çok büyük sinema endüstrisini geride bırakan Brezilya’nın en önemli kısa film yönetmenlerinden biri olan Carlos Segundo’nun son kısası Big Bang de biçimsel ve içeriksel açıdan -özellikle de üstteki paragrafta altını çizdiğim şeffaflık ikiliği üzerinden- pek çok öneme sahip ve bu yüzden çok değerli ve ‘mülhim’ bir çalışma.

Bunlardan ilki (ve belki de en önemlisi) ‘doğal adaletsizliği’ bir motif olarak ele alması ve sosyal adaletsizliği bu motif üzerinden tenkit etmesi. Filmin başkahramanı Chico, bir cüce olarak doğanın ‘doğal’ adaletsizliğinden muzdarip. Fakat Brezilya toplumu gibi ‘doğa ile göbek bağı kesilmemiş’ ve moderleşememiş toplumların olumsuz bir getirisi sonucu doğal adaletsizlik Chico’ya sosyal adaletsizlik olarak da yansımış durumda. Filmde neredeyse herkesin Chico’yla ‘üstten’ konuşması, Chico’nun -fiziksel dezavantajı nedeniyle- fırın tamiri gibi tehlikeli ve pis bir işle hayatını kazanıyor olması ve sürekli görmezden gelinmesi bunlardan birkaçı. Babasıyla ilişkisi, her ne kadar kendisi için olumlu bir sonuç doğursa da araba bagajında seyahat etmesi ve film boyunca kendisiyle diyalog kuran neredeyse kimsenin yüzünün görünmeyişi filmin adalet ve sınıf farklılıklarıyla ilgili sorgulamalarını derinleştiren unsurlar. Filmin -bilerek veya bilmeyerek- altını çizdiği nokta ise hayatta bir adaletin olmayışından daha vahim olan şeyin ‘adaletin kendisinin de adaletli olmayışı’. Bazen adalet tecelli edebiliyor fakat bazen etmiyor. Chico için hayat hem adaletsiz hem de adaletin kendisi adaletsiz. ‘Büyük bir çıkışsızlık hali.

Filmde Chico ile gerçek anlamda diyalog kuran tek insan hastanede tanıştığı Marta. Çocuğunun hastalığı nedeniyle işe gidemeyen ve bu yüzden muhtemelen işini kaybedecek olan Marta, Chico’nun içinde bulunduğu depresyonu çoktan aşmış bir kadın. Chico’nun fiziksel dezavantajını -aynı sosyal sınıfın bir parçası olmaları nedeniyle- umursamayan, onunla gerçek ve samimi bir diyaloga ve dolayısıyla kadraja giren Marta, Chico’nun hayata karşı tavır alış biçiminde değişikliklere yol açıyor. Bu noktada Segundo’nun filmografisinde daha önce gördüğümüz ‘normalleştirme’ ve ‘normalleştirerek kara mizaha işaret etme’ yönelimi kendini tamamlıyor. Her şeyin çok adaletsiz ve zor olduğu bu dünyada gerçekleştirilen hiçbir eylem ‘radikal’ olarak etiketlenemiyor. Gerçek anlamda radikalse bile en fazla bir komedi unsuru olarak karşılık buluyor. Chico’nun -kendi yöntemleriyle- bir direniş başlatması da radikal değil, 2021 yılı yapımlı Sideral filminde karşımıza çıkan uzay mekiniğe gizlice girip yıldızlara seyahat eden iki çocuklu annenin bu hareketi de radikal değil. Tüm eylemler fevkalade normal. Yapılan eylemin radikal olup olmadığını hitap ettiği kitle belirliyor. Ve Segundo’nun sessizce eleştirdiği yaşam biçimi ve yaşam formları her şeyi hak ediyor. Marta’nın Chico’yla inşa ettiği diyalog ve ona aktardığı ‘sınıf bilinci’ böyle diyor.

Filmin biçimsel önemi ise ‘kısa film estetiği’ ismi verilen aşağılık kompleksine kapılmayışından ileri geliyor. Hikayeyi kısa yoldan anlatmak için klişe haline gelen yöntemler kullanmayan ve çıkışsız metaforlar üretmeyen, yoğuşturulmuş uzun metrajlı film biçimine alet olmayan ve biçimsel tercihleri ile ilgili sınırları kendi belirleyen bir film Big Bang. Film, Chico’nun yaşamından 14 dakika çalmıyor veya Chico’nun yaşamını 14 dakikaya sıkıştırmıyor. Filmin anlatacakları 14 dakika sürüyor. Film, biçimsel olarak da uzun metrajlı filmlerle kısa metrajlı filmler arasında yaratılan ‘sınıf farklılığına’ karşı çıkıyor ve bahsi geçen alt-üst ilişkisinin ‘sahteliğini’ teşhir ediyor.

Filmde Chico karakterini büyük bir yetkinlikle oynayan Giovanni Venturini’nin Porcas Borboletas’ın Only Life şarkısıyla dans ederek yaptığı final ise Big Bang’in inşa ettiği anlam ve meydan okuma çemberini ‘kısa devre yapmadan’ tamamlıyor. Chico dansıyla hem boş veriyor, hem meydan okuyor, hem de kutlama yapıyor. Sahnede yalnızlaştıkça cüce olduğunu unutuyor, ‘doğa’ya meydan okuyor ve bunun kutlamasını yapıyor. Ama kadrajdan son ana kadar çıkmayan dans pistindeki diğer insanların vücut parçaları izleyiciyi Chico’nun gerçekliğine ve bilincine kilitliyor.